Kinh giới trị sốt nóng, đau đầu, đau họng…
Kinh giới là một loại rau thơm rất thân thuộc với người dân Việt Nam, đồng thời còn là một vị thuốc quý được sử dụng trong chữa trị nhiều bệnh như: sốt nóng, đau đầu, đau họng, chảy máu cam, đại tiện xuất huyết…
1. Tác dụng của kinh giới
Kinh giới vừa là rau thơm vừa là vị thuốc trị nhiều bệnh.
Kinh giới còn có tên khác là kinh giới tuệ, khương giới, giả tô...
Kinh giới là bộ phận trên mặt đất có hoa phơi khô của cây kinh giới (Schizonepeta tenuifolia Briq.), họ Hoa môi (Lamiaceae).
Ở Việt Nam, kinh giới (Herba Elsholtziae ciliatae) là cành mang hoa của cây bài hương thảo (Elsholtzia ciliata (Thunb.) Hyland.; dùng thay kinh giới bắc.
Thành phần hoạt chất: Kinh giới chứa chủ yếu tinh dầu (mentol, menthon, limonen), flavonoid và một số chất khác.
Kinh giới có vị cay, tính ôn, vào kinh phế và can.
Công năng chủ trị: Kinh giới có tác dụng tán hàn (phát tán phong hàn - trị các bệnh cảm phong hàn thường gặp khi thời tiết chuyển lạnh), giải biểu (làm ra mồ hôi để đưa biểu tà ra ngoài), thúc nọc sởi (thúc đẩy sởi đậu mọc), chống kinh giật, cầm máu.
Dùng cho các trường hợp cảm mạo phong nhiệt (sốt nóng), đau đầu, đau họng, chảy máu cam (nục huyết), đại tiện xuất huyết.
Liều dùng, cách dùng: 6 - 12g; nấu, hãm, sắc.
Kiêng kỵ: Người có chứng biểu hư tự ra mồ hôi, tỳ yếu hay đi ngoài lỏng, khi dùng phải cẩn thận.
2. Một số đơn thuốc có kinh giới
- Tán hàn giải biểu
Kinh giới 12g, phòng phong 12g, tô diệp 12g. Sắc uống lúc còn ấm. Trị ngoại cảm phong hàn (với các triệu chứng như đau bụng, sốt rét, đau đầu, nôn mửa...), sợ lạnh đau mình, không có mồ hôi.
- Trừ phong, chống co giật
+ Bột Hoa Đà trừ phong: Kinh giới sao qua, tán nhỏ. Mỗi lần uống 8g, uống với rượu mùi hay nước tiểu trẻ em. Trị chứng kinh giật do ngoại cảm phong tà, băng huyết sau khi đẻ, cấm khẩu, chân tay co rút.
+ Kinh giới 12g, bạc hà 12g, ngưu bàng tử 16g, kim ngân hoa 40g, thiên trúc hoàng 20g, câu đằng 20g, mẫu đơn bì 20g, thuyền thoái 20g, toàn yết 8g, lục nhất tán 40g. Tất cả nghiền mịn, hoàn bằng hồ, hoàn nặng 2g. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 đến 2 hoàn. Trị trẻ em sốt cao, giật mình, răng nghiến chặt, chân tay co quắp.
- Trừ ứ, cầm máu
Kinh giới đốt tồn tính, nghiền nhỏ. Ngày 2 đến 3 lần, mỗi lần 8g, uống với nước. Dùng cho chứng thổ huyết, chảy máu cam, đái ra máu.
- Thúc sởi tống độc
Kinh giới 8g, kim ngân hoa 16g, liên kiều 16g, thanh đại lá 20g, bản lam căn 20g, bạc hà 4g. Sắc uống. Trị sởi, phong chẩn (bệnh truyền nhiễm hay gặp ở trẻ em. Ngoài ra, còn trị cảm mạo do phong nhiệt (bệnh thường phát vào mùa đông).
3. Một số thực đơn chữa bệnh có kinh giới
Bạc hà - Vị thuốc trong cháo kinh giới dùng cho người cao tuổi tê bại tay chân.
- Cháo kinh giới:Kinh giới (cả cuộng lá bánh tẻ) 1 nắm, bạc hà bằng nửa kinh giới, đậu hạt (xay vỡ) 80g, gạo lứt 100g. Đem dược liệu sắc lấy nước bỏ bã, nước sắc nấu với gạo và đậu thành cháo, chín cháo thêm chút dấm muối cho ăn khi đói. Dùng cho người cao tuổi tê bại tay chân hoặc di chứng bại liệt nửa người.
- Cháo kinh giới phòng phong: Kinh giới 10g, phòng phong 12g, bạc hà 6g, đạm đậu xị 8g, gạo tẻ 80g. Dược liệu nấu lấy nước bỏ bã; gạo nấu cháo. Khi cháo được cho nước thuốc và đường trắng liều lượng vừa ăn; đun sôi đều. Dùng cho trường hợp ngoại cảm sợ lạnh, sợ gió, đau đầu.
- Kinh giới sa nhân tán mễ hồ điều:Kinh giới, sa nhân liều lượng bằng nhau, sao khô tán bột. Mỗi lần uống 9g, uống với nước hồ nếp, ngày 3 lần. Dùng cho các trường hợp tiểu tiện xuất huyết.
TS. Nguyễn Đức Quang